XỬ LÝ CẤP CỨU VÀ ĐIỀU TRỊ DI CHỨNG TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO BẰNG Y HỌC CỔ TRUYỀN

Lương y Võ Hà

Trong các chứng tai biến mạch não, việc chờ đợi người có chuyên môn cũng như việc xê dich, di chuyển người bệnh có thể làm trầm trọng thêm tình trạng xuất huyết hoặc tốn kém thời gian làm cho phần não bị hoại tử không thể hồi phục được. Do đó, việc xử lý cấp cứu kịp thời và đúng phương pháp có ý nghĩa quan trọng trong việc điều trị và phục hồi hoàn toàn căn bệnh này.

Tai biến mạch não là gì?
Tai biến mạch não còn gọi là đột qụy là một thể rối loạn tuần hoàn não cấp do việc cung cấp máu lên một phần não bị gián đoạn. Bệnh thường xảy ra khi người bệnh trải qua một sự thay đổi không khí đột ngột từ nóng sang lạnh, bị gió lùa, sau khi gắng sức làm việc gì đó, sau khi uống rượu hoặc bị một xúc động mạnh. Tai biến não là một loại tổn thương nghiêm trọng mà nếu không được xử lý kịp thời có thể dẫn đến tử vong hoặc gây ra những di chứng nặng nề. Việc gián đoạn dòng máu lên não có thể do vỡ mạch máu não hoặc do sự hình thành một cục máu đông hoặc do xơ vữa làm thuyên tắc mạch máu não.

· Triệu chứng.
Các triệu chứng thường xảy ra đột ngột. Triệu chứng thần kinh xảy ra tương ứng với khu vực não không được cung cấp máu. Người bệnh có thể bị tê, yếu hoặc liệt hẳn ở một bên tay hoặc chân, đột nhiên giảm thị lực hoặc nói năng khó khăn, giảm khả năng phán đoán … Có thể nhức đầu hoặc không. Một số người có thể có một số dấu hiệu báo trước vài giờ hoặc vài ngày trước khi tai biến xảy ra. Dấu hiệu này có thể là buồn nôn, chóng mặt, tê bì một bên tay hay chân hoặc một thoáng mất ý thức. Để đơn giản và dễ nhớ cho tất cả mọi người, ở Mỹ người ta tóm tắt các triệu chứng của một người đang bị đột quỵ bằng 3 chữ STR. STR là 3 chữ cái đầu của 3 từ Smile (mỉm cười), Talk (nói) và Raise (nâng lên). Nhằm giảm thiểu tác hại của đột quỵ cũng như số người bị đột quỵ, mỗi người nên biết rõ STR và hãy xử lý cấp cứu hoặc chuyển viện ngay nếu nhận ra người bên cạnh mình đột nhiên có một trong 3 triệu chứng này:
· 1. Smile. Hãy thử mỉm cười. Người này không thể mỉm cười được.
· 2. Talk. Yêu cầu người đó nói một câu đơn giản, Ví dụ: Hôm nay trời đẹp. Người này không thể nói hoặc nói ngọng, nói không tròn tiếng.
· 3. Raise. Hãy nâng 2 cánh tay hoặc 2 bàn tay lên. Người này không thể nâng 2 cánh tay hoặc yếu hoặc liệt hẳn 1 bên.

· Nguyên nhân
Tai biến mạch não là một hội chứng thuộc phạm vi các chứng trúng phong của y học cổ truyền. Ở những người cao tuổi hoặc những người có khí chất suy yếu, chức năng các tạng Tâm , Can, Tỳ, Thận suy giảm, âm hư sinh đờm thấp. Tai biến sẽ xảy ra đột ngột khi người có cơ địa này gặp phải phong tà bên ngoài hoặc những cảm xúc âm tính kích động Can dương gây ra Can phong nội động từ bên trong. Phép chữa của Đông y thường phân ra chứng bế, chứng thoát, trúng phong kinh lạc hoặc trúng phong tạng phủ và tuỳ chứng mà điều trị bao gồm tức phong, thanh hoả, trừ đờm, khai khiếu nhằm giải toả chỗ ứ huyết và điều bổ cả khí lẫn huyết để đi đến cân bằng âm dương và tăng cường sức đề kháng để ổn định sức khoẻ về lâu dài.

· Xử lý cấp cứu
Trong các chứng tai biến về não, việc chờ đợi người có chuyên môn cũng như việc di chuyển, xê dịch người bệnh có thể làm trầm trọng thêm tình trạng xuất huyết hoặc tốn kém thời gian làm cho phần não thiếu dưỡng khí bị tổn thương không thể hồi phục được. Do đó, việc xử lý cấp cứu kịp thời có ý nghĩa quan trọng trong việc phục hồi hoàn toàn tình trạng của người bệnh sau nầy. Phương pháp sau đây được phổ biến theo kinh nghiệm của ông Ha bu Jing, một Bác sĩ người Trung quốc. Đặc điểm của phương pháp là đơn giản, dễ nhớ, dễ làm, không bao gồm những phương huyệt phức tạp hoặc dụng cụ chuyên môn gì để mọi người đều có thể thực hành được ở bất cứ nơi đâu. Theo phương pháp nầy, mỗi khi nhận ra một người đang có dấu hiệu đột quỵ, dù người đó đang còn ngồi, đứng hay đã quỵ xuống, đã hôn mê hay còn ý thức, người bên cạnh hãy bình tĩnh và thực hành lần lượt các bước sau đây trước khi chuyển họ đến cơ sở chuyên môn cần thiết:
· 1. Đặt bệnh nhân nằm xuống nhẹ nhàng. Tránh tối đa việc xê dịch người bệnh để không làm trầm trọng thêm tình trạng xuất huyết.
· 2. Tìm ngay một cây kim khâu. Hơ đầu kim vào lửa để sát trùng.
· 3. Lần lượt chích lễ 10 đầu ngón tay của người bệnh. Dùng bàn tay trái giữ lấy lóng cuối chỗ gần đầu ngón tay của người bệnh, dùng 3 ngón tay cái, trỏ và giữa của bàn tay phải cầm kim chích nhanh vào chỗ cao nhất của đầu ngón tay. Rút kim ra và nặn nhẹ từ chỗ đã chích ra một hay hai giọt máu. Những đầu ngón tay là vị trí của Thập tuyên huyệt, nơi tập trung nhiều đầu dây thần kinh rất nhạy cảm. Theo thuyết phản xạ thần kinh cũng như thuyết toàn đồ, đầu ngón tay tương ứng với phần đầu của cơ thể và đỉnh nhọn của ngón tay ứng với huyệt Bách hội ở đỉnh đầu. Ngoài ra, động tác chích lễ lại có tính “tả” và kích thích rất mạnh. Do đó, có thể nói chích lể các đầu ngón tay là biện pháp đặc hiệu để kích thích tĩnh thần và khu phong hoá ứ ở khu vực đầu cũng như nảo bộ. Động tác nầy vừa có thể ngăn chận hoặc phục hồi não từ tình trạng hôn mê lại vừa có thể loại bỏ tức thời yếu tố “phong”, nguyên nhân trực tiếp gây ra tai biến. Mặt khác, tác động vào các đầu ngón tay cũng là gián tiếp tác động vào huyệt Bách hội nên có ý nghĩa kích hoạt sự thăng giáng cúa các đường kinh dẫn đến thông kinh hoạt lạc, tiêu trệ hoá ứ, giúp giải quyết việc ứ huyết và điều hoà kinh khí toàn thân.
· Đợi vài phút sau người bệnh sẽ tĩnh lại.
· Nếu miệng hoặc mắt người bệnh còn méo lệch sang một bên hãy dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ của 2 bàn tay vuốt cùng lúc cả 2 vành tay của người bệnh. Vuốt từ trên xuống dưới. Vuốt nhẹ và vuốt liên tục nhiều lần cho đến khi 2 vành tay hồng đỏ lên..
· Dùng bàn tay trái bóp nhẹ vào phần trên của vành tai người bệnh và chích vào chỗ cao nhất của vành tai (huyệt Nhĩ tiêm). Nặn ra một vài giọt máu.
Đến đây chúng ta có thể an tâm chuyển người bệnh đến cơ sở chuyên môn để được kiếm soát và chăm sóc các bước tiếp theo cho việc ổn định sức khoẻ lâu dài. Hầu hết các trường hợp tai biến não được xử lý cấp cứu kịp thời theo phương pháp nầy đều trở lại bình thường. Vấn đề còn lại là tuân thủ một chế độ sinh hoạt, ăn uống và luyện tập hợp lý để tăng cường sức đề kháng và kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể gây ra đột quỵ như cao huyết áp, cholesterol máu cao, béo phì, tiểu đường . .

· Điều trị di chứng tai biến mạch não
Trên thực tế nhiều trường hợp tai biến mạch não đã trải qua đột quỵ nhiều giờ hoặc nhiều ngày, đã được điều trị và để lại di chứng. Trong những trường hợp này việc điều trị bằng Đông y kết hợp giữa châm cứu và dùng thuốc qua đối chứng lập phương có kết quả rất tích cực. Tuy nhiên, phạm vi bài này sẽ chỉ đề cập đến 2 bài thuốc kinh nghiệm đặc trị đột quỵ với cùng một vị thuốc chủ lực. Đó là vị Địa long tức Giun đất. Địa long là một vị thuốc đã được xữ dụng trong y học dân gian từ lâu đời. Địa long có vị mặn, tính hàn, vào 3 kinh Can, Tỳ , Thận, có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc. Đặc biệt là tác dụng trấn kinh, làm tan ứ huyết, cải thiện độ đàn hồi của mạch máu, nuôi dưỡng tế bào thần kinh và phục hồi trí nhớ trong các chứng hôn mê do tai biến mạch nảo. Từ năm 1911 các nhà khoa học Nhật bản đã tìm thấy trong Địa long có hoạt chất Lumbritin có tác dụng phá huyết ứ. Gần đây tại nước ta, Tiến sĩ Nguyễn thị Ngọc Dao cũng đã công bố nghiên cứu về loài giun quế và cho biết trong các loài giun có chất enzym fibrinolytic có khả năng thuỷ phân rất mạnh các sợi fibrin -một loại protein trong máu- để làm tan các cục máu đông trong các chứng tai biến não. Sau đây là 2 bài thuốc đặc trị di chứng tai biến não có sử dụng Địa long.

Thần dược cứu mệnh
Toa thuốc và tên bài thuốc này xuất hiện từ khoảng đầu thế kỷ trước, được in lại trong quyển sách “Hai trăm bài thuốc quý” của ông Lê văn Tình vào năm 1940 với ghi chú là “chủ trị làm ban, ôn dịch và các bệnh nan y, công hiệu như thần, bệnh lui sau 60 phút”. Sau này, bài thuốc đã được ông Nguyễn An Định, trưởng nam của cụ Nguyễn An Ninh cho phổ biến lại trên một số tờ báo. Bài thuốc cũng đã được Bác sĩ Nguyễn Văn Hưởng, nguyên Bộ trưởng Bộ Y Tế cho phổ biến để sử dụng hữu hiệu trong đợt chống dịch sốt xuất huyết tại các tỉnh miền Bắc vào năm 1969. Cho đến nay bài thuốc đơn giản này đã cứu chữa và phục hồi cho rất nhiều trường hợp hôn mê do đột quỵ dù đã nhiều ngày trôi qua. Trong một tài liệu được phổ biến vào năm 1997, ông Định cho biết “các dạng hôn mê do sốt xuất huyết hoặc tai biến mạch não chưa quá 10 ngày chỉ cần 3 thang, có khi chỉ 1 thang cũng hết bệnh”.

Bài thuốc nguyên thuỷ gồm 3 vị:
· Địa long 50g (địa long phơi khô có bán sẵn ở các tiệm thuốc Bắc).
· Đậu đen 100g.
· Lá bồ ngót 200g (phơi khô, sao vàng).
Dùng khoảng 4 chén nước sắc còn độ hơn nửa chén, chia làm 2 lần cho người bệnh uống hoặc đổ vào miệng nếu đã bất tỉnh. Trong bài thuốc nầy ngoài Địa long còn có 2 vị đậu đen và lá bồ ngót. Đậu đen và bồ ngót là 2 loại thức ăn có giá trị bổ dưỡng rất cao, đặc biệt là những sinh tố và những acid amin thiết yếu cần thiết cho hoạt động của tế bào thần kinh.

Bổ dương hoàn ngũ thang
Bổ dương hoàn ngũ thang là một cổ phương chuyên trị các chứng trúng phong, tai biến mạch não.
- Địa long 8g - Hoàng kỳ 16g - Đương quy vỉ 8g - Xích thược 6g
- Xuyên khung 4g - Đào nhân 4g - Hồng hoa 4g
Dùng khoảng 3 chén nước sắc còn hơn nữa chén, chia làm 2 lần cho người bệnh uống. Trong bài thuốc này liều lượng của Địa long chỉ trung bình nhưng lại được sự phối hợp của 5 vị thuốc quen thuộc khác có tác dụng hành khí hoạt huyết để tạo nên kết quả làm tan máu ứ và khai thông kinh mạch. Hoàng kỳ là một vị thuốc bổ khí, cố biễu được dùng với liều lượng chủ đạo nhằm tăng cường chính khí. Ngoài ra, ở đây Hoàng kỳ còn có một số tác dụng hữu ích khác như lợi tiểu, hạ huyết áp và tăng cường sức bền của mạch máu.