Kẻ thù của ta ở trong chính ta

Ngồi thiền dưới nhà sàn lớn ở Côn Sơn (8/2011)

Mỗi người chúng ta đến với Thiền đều là nhờ có được một cơ duyên nào đó. Cơ duyên ấy sở dĩ có được là vì trong tiền kiếp chúng ta đã có được mối liên hệ nhất định với con đường tu tập. Song nếu chỉ có cơ duyên đó thôi thì chưa hẳn chúng ta đã có đầy đủ yếu tố để đạt được kết quả như mong muốn. Chúng ta có duyên gặp gỡ với Thầy, được tiếp thu kiến thức tu Thiền, nhưng tâm năng chúng ta không tích cực, thì cơ duyên ấy nhanh chóng tiêu biến hoặc không đem lại kết quả. Nói như vậy có nghĩa, cơ duyên như là hạt mầm đầu tiên để một Nghiệp tốt lành có thể được gieo và nảy nở trong kiếp này. Và để hạt mầm ấy có thể nảy nở tươi tốt chúng ta phải tự thân mình nỗ lực vượt qua rất nhiều thử thách. 



Quá trình Thiền định, tu tập là quá trình tự dấn thân và tự trải nghiệm. Không ai có thể đem lại cho bạn một tinh thần thanh sạch, một sức khỏe bền bỉ, một thái độ sống ung dung nếu như bạn không tự dùng tâm năng tích cực của mình để tu luyện. Trong quá trình tự trải nghiệm ấy, mỗi người cũng phải vượt qua những thách thức riêng tùy vào điều kiện, hoàn cảnh sống, trạng thái tâm lý của mỗi người.

Có rất nhiều yếu tố cản trở quá trình tu luyện của chúng ta. Đó có thể là sự bận rộn của công việc, những lo toan đối với một gia đình cần phải chăm sóc…khiến chúng ta khó có thể định tâm được. Hoặc do yếu tố phong thủy nơi bạn đang ngồi Thiền cũng tác động phần nào tới hiệu quả của quá trình hành Thiền. Hoặc việc ngồi Thiền trong một khoảng thời gian nhất định khiến cho chân, lưng tê nhức cũng khiến cho tâm bạn không thể định được. Tuy nhiên, tất cả những trở ngại trên đều chỉ là những tác động từ bên ngoài, và nó có căn nguyên từ một trở ngại lớn nhất nằm ngay trong chính chúng ta, đó là tâm ngôn.

Tâm ngôn là những suy nghĩ, những lời mình tự nói với chính mình, những suy tư biện luận, những đối thoại đang thầm lặng giằng xé trong não.

Khi ngồi Thiền, bạn có thể nhanh chóng làm đúng các kỹ thuật Thiền. Ví dụ như việc ngồi kiết già, được xem là một trong những kỹ thuật cơ bản và khó nhất. Hoặc tùy từng bài Thiền, với những yêu cầu khác nhau, bạn có thể làm theo những lời giảng của Thầy được. Duy chỉ có một khó khăn duy nhất mà chúng ta rất khó có thể vượt qua đó là những tạp niệm khởi lên trong tâm trí chúng ta khi chúng ta đang ngồi Thiền. Đó chính là kẻ thù nằm ngay trong chính chúng ta, phá hoại quá trình đi tới trạng thái định của Thiền.

Những tạp niệm ấy đều có nguồn gốc từ tâm ngôn mà ra. Ví dụ, khi ngồi Thiền trong ý thức bạn khởi lên một ý niệm “chân đau quá, chân đau quá”, lập tức ý niệm ấy đã khiến cho ý thức về sự đau làm cản trở quá trình định tâm của bạn. Hoặc những hình ảnh diễn ra trong một ngày làm việc, những gương mặt người mà bạn gặp trong những mối quan hệ khác nhau cứ dần dần hiện lên trong tâm trí bạn và cơ chế của tâm ngôn sẽ gắn cho nó một cái danh (tên) nhất định. Khi một tạp niệm nào đó được định danh thì nó trở thành dòng ý nghĩ trong bạn.

Mục tiêu của việc luyện Thiền là đạt tới trạng thái tâm không vô thức. Nhưng chính cơ chế gắn tên, định danh cho ý niệm nào đó, đã khiến trong não chúng ta tràn đầy các ý niệm, các hình ảnh hỗn độn giằng xé lẫn nhau. Những ý niệm đó hỗn độn và ào tới, xâm lấn khoảng không trong tâm trí chúng ta, và vì thế mà vĩnh viễn chúng ta không thể định tâm được. Cho nên, bạn có thể ngồi Thiền vài giờ đồng hồ, nhưng nếu tâm không sạch các ý niệm, thì toàn bộ quá trình Thiền của bạn trở nên vô nghĩa.

Đó là lý do vì sao, tôi xem tâm ngôn chính là kẻ thù lớn nhất nằm trong chúng ta.

Nhờ có ngôn ngữ mà chúng ta mới viết lên lịch sử của loài người. Cũng nhờ có ngôn ngữ mà chúng ta mới có thể giao tiếp được với nhau. Ngôn ngữ giúp chúng ta gọi tên sự vật, phân biệt vật này với vật khác. Nhưng, một sự thật là, ngôn ngữ vừa là công cụ, lại vừa là giới hạn của tâm thức đã làm hạn chế khả năng nhận thức sự vật như chính nó vốn có.

Nếu như ý thức của bạn không cho cái cảm giác mà bạn cảm thấy ở chân một ý niệm “đau”, thì chắc hẳn bạn sẽ không suy nghĩ rằng chân đau. Khi không gọi tên sự vật, ý niệm, thì những ý niệm, sự vật ấy sẽ không còn tồn tại trong đầu ta nữa. Tư duy không phải là ngôn ngữ, nhưng ngôn ngữ chính là cái vỏ mà qua đó tư duy được hiện hình. Đó cũng lý giải tại sao, đôi khi không thể dùng một từ ngữ nào để miêu tả một ý nghĩ siêu hình nào đó trong đầu ta. Tất cả đều là sự cảm nhận mà thôi. Chính vì thế, để có thể đạt tới trạng thái tâm không vô thức, chúng ta phải học cách làm ngưng cơ chế hoạt động của tâm ngôn lại.

Cơ chế hoạt động của tâm ngôn là gắn tên, định danh cho hình ảnh, ý niệm, cảm giác mà não bạn ghi nhận được. Để làm ngưng cơ chế hoạt động của tâm ngôn, chúng ta hãy học cách không gọi tên, không định danh bất kỳ một hình ảnh, một ý niệm, một cảm giác nào trong tâm thức. Không nói thầm trong suy nghĩ của mình. Tất cả đều trở nên phẳng lặng. Khi những ý nghĩ “nói chuyện” với nhau, ấy là lúc mà cái tâm ta lăng xăng nhất. Trông vẻ bề ngoài của chúng ta khi ngồi Thiền rất tĩnh lặng và bình thản. Nhưng chỉ có duy nhất bạn mới biết giông bão đang nổi lên như thế nào trong tâm trí mình. Những mạng nhện ý nghĩ cứ đan bện với nhau và chúng cứ nói mãi trong bạn. Lúc ấy, bạn sẽ nhớ tới một nỗi bực tức nào đó xảy ra sáng nay ở cơ quan, hoặc bạn nghĩ về khoản tiền cần có để trong tương lai bạn sẽ xây nhà v.v. Lúc ấy, bạn nghĩ tới những gì đã qua, những gì đang tới, nhưng bạn quên mất một điều duy nhất là bạn đang hành Thiền với mục tiêu là đạt tới sự tĩnh lặng tuyệt đối. Hãy học cách không nói thầm trong đầu, không định danh hay gọi tên bất kỳ một ý niệm, hình ảnh, cảm xúc nào trong bạn. Những ham muốn, khát vọng, mục tiêu trong công việc hãy tạm gác sang một bên để tạo ra một khoảng không vô tận trong tâm trí bạn.

Khi bạn không nói thầm trong đầu, không gọi tên định danh một ý niệm, một hình ảnh hay một cảm xúc nào đó không có nghĩa là bạn chìm vào giấc ngủ. Bạn vẫn tỉnh thức, nhưng bạn không gọi tên ý niệm ấy ra, không đặt tên cho ý niệm ấy. Lúc đó, bạn đã làm dừng cơ chế của tâm ngôn lại.

Chiến thắng những ý nghĩ trong đầu mình thực sự là một việc làm hết sức khó khăn. Vì khi một niệm đã khởi lên rồi thì chúng sẽ cứ tồn tại mãi. Đó cũng là lý do vì sao mà Phật Tổ răn rằng: chiến thắng vĩ đại nhất là chiến thắng chính bản thân mình. Con người chúng ta khổ là do đâu? Là do chính những ý nghĩ trong đầu chúng ta làm khổ ta. Vì vậy, hãy học cách loại trừ nó ra khỏi tâm trí bạn.

Quá trình tu Thiền đầy thách thức, nhưng cũng đầy những trải nghiệm thú vị. Tất cả những điều đó đều tạo cho chúng ta một sự cảm nhận hết sức tinh tế về những gì mà cuộc sống đã ban tặng.

Diệu Minh